Türkiye’de Sendikacılık

Kalemime öncelikle sendikacılığın tanımı ve tarihsel gelişimi ile başlamak istiyorum.

Sendika , işçilerin ya da işverenlerin ayrı ayrı olmak üzere iş, kazanç, toplumsal ve kültürel konular yönünden çıkarlarını korumak, yeni haklar sağlamak ve onları daha da geliştirmek amacıyla aralarında yasalar uyarınca T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı izni ile kurdukları üst birliklerdir.

Tarihsel Gelişim, Türkiye’de modern anlamda sendikacılık hareketleri, Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminde başlamış̧ ancak 20. yüzyılda kurumsallaşmıştır.

Osmanlı Dönemi: Lonca sistemine dayalı esnaf örgütlenmeleri bulunsa da modern sendikacılık anlayışı Osmanlı’nın son döneminde görülmeye başlanmıştır. 1909’da çıkarılan Tatil-i Eşgal Kanunu, grevleri yasaklamış̧ ve sendikalaşmayı sınırlamıştır. Cumhuriyet’in ilk Yılları (1923-1946): Erken Cumhuriyet döneminde sanayileşme politikalarıyla birlikte işçi sınıfı gelişmiş̧ ancak sendikal faaliyetler sınırlı kalmıştır. 1936’da çıkarılan İş Kanunu, işçi haklarını düzenlemiş̧ ancak sendika kurma özgürlüğünü içermemiştir. Demokratikleşme Süreci ve 1947 Sendikalar Kanunu: 1946’da çok partili hayata geçişle birlikte sendikalaşma serbest bırakılmış̧ ve 1947 Sendikalar Kanunu ile ilk yasal sendikalar kurulmuştur. Ancak toplu pazarlık ve grev hakkı verilmemiştir. 1961 Anayasası ile Güçlenen Sendikacılık: 1961 Anayasası, sendikal hakları genişleterek toplu sözleşme ve grev hakkını güvence altına almıştır. Bu dönemde Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu (Türk-İş), Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) gibi önemli sendika konfederasyonları kurulmuştur. Akabinde 20 Aralık 1962 yılında Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu (TİSK) İşverenlerin haklarını savunmak ve korumak için kurulmuştur.

Türkiye’de Sendikacılığın Geleceği

Günümüzde Türkiye’de sendikal faaliyetler, 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu ile düzenlenmektedir. Türkiye’de isçilerin büyük çoğunluğu sendikalı değildir. Kamu sektöründe sendikalaşma oranı görece yüksek olsa da özel sektörde sendikalaşma oldukça düşüktür.

Dijitalleşme ve Yeni Çalışma Modelleri: Uzaktan çalışma, esnek çalışma saatleri ve gig ekonomisinin (freelance çalışma) yaygınlaşması, sendikaların bu yeni iş gücü̈ modellerine adapte olmasını zorunlu kılmaktadır. Geleneksel olarak mavi yakalı isçilerin örgütlendiği sendikalar, beyaz yakalı çalışanlar arasında da örgütlenmeye başlamıştır. Teknoloji ve hizmet sektöründe çalışanların sendikalaşması gelecekte önemli bir konu olacaktır. Türkiye’deki sendikalar, uluslararası sendikalarla iş birliği yaparak küresel ölçekte daha güçlü̈ hale gelmeyi hedeflemektedir.

İlk Sendika, Bilinen ilk sendika türü örgütlenme, İstanbul’da Tophane fabrikasındaki işçilerce gizli olarak kurulan Amele-i Osmani (Osmanlı Amele) Cemiyeti’dir. 1894-95 yıllarında kurulan bu örgüt, kısa bir süre sonra ortaya çıkarılmış ve dağıtılmıştır.

Türkiye ile Dünya Ülkeleri Arasında Sendikacılık Farkları

Türkiye’de sendikacılık, tarihsel ve hukuki süreçlerden kaynaklanan bazı yapısal sorunlarla karşı karşıya kalırken, dünya genelinde sendikacılık daha farklı dinamiklere sahiptir. Gelişmiş̧ ülkeler ve gelişmekte olan ülkeler arasında da önemli farklılıklar bulunmaktadır. Türkiye ile dünya genelinde sendikacılık arasındaki temel farklar:

Türkiye, 2024 yılı itibarıyla sendikalaşma oranı yaklaşık %15 seviyesindedir. Ancak özel sektörde bu oran %10’un altına düşmektedir. Kamu sektöründe sendikalaşma oranı daha yüksektir , ancak özel sektörde sendikalar , özellikle küçük ve orta ölçekli işletmelerde(KOBİ) sendikalaşma oranı oldukça düşüktür.

Dünya Ülkeleri, Avrupa ülkelerinde sendikalaşma oranları değişkenlik göstermektedir.. Örneğin, İsveç̧ (%70), Finlandiya (%60), Danimarka (%65) gibi ülkelerde sendikalaşma oranları oldukça yüksektir. ABD’de sendikalaşma oranı %10 civarındadır, ancak sendikalar bazı sektörlerde (otomotiv, sağlık, eğitim) oldukça güçlüdür. Güney Kore gibi gelişmekte olan ülkelerde sendikalaşma oranı Türkiye’ye benzer şekildedir. (%13-15).

Avrupa’da Sendikalaşma

Türkiye %15
İsveç̧: %68
Finlandiya: %60
Danimarka: %65
Almanya: %18
Fransa: %10
Birleşik Krallık: %23
Polonya: %12
Macaristan: %9

Dünyada Sendikal Haklar ve Hukuki Çerçeve

Türkiye’de 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu, işçilere sendika kurma hakkı tanımaktadır. Ancak, grev hakkı birçok sektörde yasaklanmıştır (örneğin, sağlık, ulaşım, enerji gibi alanlarda grev yasağı vardır) İşverenlerin sendikalaşmayı engelleme girişimleri yaygındır ve isçiler sendikaya üye olduklarında işten çıkarılma riskiyle karşı karşıya kalabilir.

Dünya: Avrupa Birliği ülkelerinde sendikal haklar anayasal güvence altındadır ve işverenlerin sendikaları engellemesi ciddi yaptırımlara tabidir. ABD’de sendikalar güçlüdür ancak özellikle özel sektörde sendika karşıtı politikalar yaygındır. İskandinav ülkelerinde toplu iş sözleşmeleri isçilerin %80-90’ını kapsar ve işçi hakları geniştir. Çin gibi ülkelerde sendikalar büyük ölçüde devlet kontrollündedir ve bağımsız sendikal hareketler sınırlıdır.

Yeni Çalışma Modellerine Uyum ve Dijitalleşme

Türkiye’de Uzaktan çalışma ve gig ekonomisi (freelance çalışma) gibi yeni çalışma modellerine sendikalar yeterince adapte olamamıştır. Teknoloji sektöründeki çalışanlar sendikalı olmaktan kaçınmakta, beyaz yakalı çalışanlar için sendikalar yetersiz kalmaktadır.

Dünya’da ABD ve Avrupa’da Uber, Amazon, Google gibi büyük şirketlerde çalışan isçiler sendikalaşmaya başlamıştır. İskandinav ülkelerinde esnek çalışma modelleri sendikal güvence altındadır ve uzaktan çalışan işçiler de toplu sözleşmelerden faydalanabilmektedir.

Türkiye’de sendikalaşma oranı ve sendika sayıları, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın verilerine göre aşağıdaki şekilde özetlenebilir:

Toplam İşçi Sayısı: 16.395.275
Sendika Üyesi İşçi Sayısı: 2.495.423
Sendikalaşma Oranı: %15,22

Sektörel Sendikalaşma Oranları:

Kamu Sektörü̈:
İşçi Sayısı: 1.464.729
Sendika Üyesi İşçi Sayısı: 1.182.233
Sendikalaşma Oranı: %80,71
Özel Sektör:
İşçi Sayısı: 14.969.156
Sendika Üyesi İşçi Sayısı: 1.105.167
Sendikalaşma Oranı: %7,38

Sonuç olarak Türkiye’de sendikacılık oranlarının artması için öngörümüz ise kobi işletmelerinin de işçi yada işveren sendikacılığına talep göstermesi ülkemizde sendikasal gücü ve düzeni arttırarak katkı sağlayacaktır.