Nisan ayında yayınlanan Art Basel 2023 sanat pazarı raporu ve haziranda gerçekleşecek Art Basel fuarı gözlemlerinden önce geçen senekinden kısa hatırlatmalar ve duruma son bir göz atışı şöyle toparlayabiliriz :
Çağdaş sanat pazarında 2021 yılında rahat bir soluk alındı çünkü pazar 2019‘lardaki seviyesine bir şekilde döndü. 2022‘de Ukrayna’da savaş ve eşiğinde yaşam yeni normalimiz oldu. İnsanlar mezat evlerini tekrardan doldururken pandemiden sonraki ilk Art Basel 70 000 ziyaretçisiyle – 2019 da 90 000 kişi – esasında ne kadar birbirimizi fiziksel dünyada görmeye ihtiyacımız olduğunu gösterdi. Normale döndük diyen Art Basel’ın direktörü Marc Spiegler Art Basel fuar organizasyonunun ancak medya devi Murdock ‘un hisselerinin %33’ünü almasıyla iflastan kurtulduğunu da sözlerine eklemekten kaçınmıyor. ( Foto 1: “Marc Spiegler ve Art Basel ekibi”)
Ekonomik istikrarsızlık, radikal eşitsizlik, varoluşçu korkular, hükümetlere güvensizlik, Avrupa’da 30 yıldan sonra ilk kara savaşı, amerikan borsalarında ciddi düşüşler, daha batmaktan zor dönen bankaların esamesi okunmazken bu nasıl normale dönüş diyorsanız , tercümesi 16-19 haziran 2022 tarihlerinde gerçekleşen Art Baselın dilinde Hauser &Wirth’ün açılışın ilk iki gününde 75 milyon dolar satış yapması, yani Louis Bourgeois’nin 40 milyon dolarlık haşmetli bronz örümceğini satması ( Spider, 2016), Gagosian’in 500 bin ile 2 milyon dolar arası 40 parçanın alıcılarını bulduğunu bildirmesi, ya da açılışın ilk iki saatinde Pace Gallery‘nin 1,8 milyon dolarlık Adrian Ghenie tablosunu elden çıkarmış olması olabilir.
En önemli sanat fuarı olarak Art Basel tabii ki sanata, sanat ta hayata dokunuyor, güncel konularımızı ışık altına yatırıyor. Ukrayna’daki savaş her türlü aktivitenin arka plandaki fon müziğini oluştururken sanat en çok siyah sanatçılar, trans sanatçılar daha da iyisi, siyah, trans ve kadın sanatçılar üzerinden işleniyor. Siyah trans sanatçı ve aktivist Tourmaline, meydanda yer alan ilk trans kamu sanatı , bronz “nu “ heykelinin yaratıcısı Amerika’li trans sanatçı Puppies Puppie, amerikali siyah fotografçı Elliott Jerome Brown Jr.bunlara birkaç örnek.
Fokus noktalarından biri son on yıldır büyüyen Afrika- Amerika sanatı, Afrika diyasporasının ve sanatçılarının ”Black Life Matter” a paralel geliştirdikleri post -sömürgeci sanat dili ve afrikalı galerilerin patlaması. Unlimited’ deki 3,5 metrelik bronz heykelleriyle Thomas Price
, Kunsthalle Basel ‘daki Kenya’lı sanatçı Michael Armitage sergisi
, ya da 2022 Venedik bienalinde İngiliz siyah akımının temsilicisi Sonia Boyce ‘un İngiltere pavyonunu temsili, Amerikan payvonunun sanatçısı Simone Leigh’in ayrıca bienalin altın aslan ödülüne layık görülmesi bu durumun somut yansımaları.
Talep ise yoğun çünkü işin bir de koleksiyoncular yanı var. Daha kapsamlı bir sanat koleksiyonu için Afrika sanatına da yer vermeleri lazım. Galeri tarafından ise sesi en çok çıkan afrikalı çağdaş sanatçıların temsilcisi Paris merkezli ve Art Basel‘e ilk kez katılan galeri Mariane Ibrahim. Afrikalı sanatçılar pazarında bir yapılanma olmadığını, galerilerin genel hibrit arzlarının bu genç sanatçıları, küçük çocuklar gibi hem büyükler hem de küçükler masasında oturttuğunu yani kafa karıştırıcı bir durum yarattığını, dolayısı ile pazarlamacı geçmişi gözüyle aslında onların iyi bir markalaşmaya ihtiyaçları olduğunu düşünen Ibrahim’in kanatları altındaki sanatçıların eserlerinin fiyatları 25-400 000 dolar arasında.
Pazarın globalleşmesi, galerilerin sanatçı havuzunu da genişletmesine yarıyor. Avrupa ve Amerikalı sanatçıların oluşturduğu klasik sanat pazarı yüzünü bugüne kadar marjinalize edilmiş sanatçılara çeviriyor. Gagosian‘ın deyimiyle yeni bir alıcılar denizi oluşmakta. Değişen deniz, yeni kuşak profili değişik alıcılar, yeni galeri ve sanatçılardan oluşuyor. Bu durumda mavi çip, kırmızı çip sanatçı söylemi daha da önem kazanıyor. Ekonomik duraklama dönemlerinde güvenilir değerleri elden çıkarmama isteğinden kaynaklanan mavi çip sanatçılara sıkı sıkıya yapışma, genç, piyasası henüz oluşmamış yeni bir sanatçılar grubunun galerilerin bünyelerine girmelerine ve fiyatlarının pompalanmasına sebep oluyor. Gagosian Ashley Bickerton, Jordan Wolfson, Rick Lowe gibi genç sanatçılarını, pazarları yeterince gelişmediği düşüncesiyle ön plana sürüyor.
. Paris galerisi Templon’un ilk günlerdeki satışları, yani genç küresel sanatçıları Omar Ba’nin « Something Happened, 2022 “ tablosu 150 000 dolar, neo pop sanatçı Robin Kid 90 000 dolar, Chiahura Shiota 90-300 000 dolar, Billie Zangewa 100 000 dolar örnek oluştururken, fuarın Unlimited bolümü bu konuya ilgisini kamerunlu Barthélémy Toguo , amerikali Kennedy Yanko, Maya kökenli Edgar Caalel gibi sanatçıları sergileyerek gösteriyor.
Genç sanatçıların fiyatlarının patlaması ve ikinci ellerinin fos çıkması, üzerinde konuşulmaya devam eden önemli bir konu. Covid’den beri birçok yeni isim piyasaya girdi, çoğunun Afrika’nın tarihi ile bir bağlantısı var. 10 en yüksek genç sanatçı mezat satışının 8‘i son 2 yıl içinde gerçekleşti. 1990’ larda sadece Basquiat’nin başarabildiği bu genç sanatçı , yani 40 yaş altındaki sanatçılar performansı hüzünle de sonuçlanabiliyor. Sina Estavi’nin 2021 martında 2,9 milyon dolara aldığı Jack Dorsey’in ilk tweetinin bugünkü değeri 14 000 dolar.
Çevrecilik çağdaş sanat pazarının hala en zayıf konusu. Ancak aslında devasa örneklerin yer aldığı UNLIMITED bölümünde Meksikalı sanatçı Francis Alÿs’in 23 ufak tablodan olşsan 1,5 milyon dolar değerindeki “Border Barriers Typology’ si dünyanın değişik bölgelerindeki sınır çatışmaları ve karmaşık politik sorunları monokrom kahve bir zemin üzerine beyaz boyalı her biri diğerinden farklı tel örgülerle insanlığı birbirinden ayıran bariyerler şeklinde şiirsel bir dille anlatırken, fuar alanına sadece 1 sandıkta gelmiş olması onu Art Basel’in en çevreci eserleridnen biri yapıyor.
NFT’nin geleceği tartışmasız en büyük tartışma konusu. Global sanat pazarı 65 milyar dolar, NFT sanat pazarı ise bunun üzerine bir 2,6 milyar dolar, küçük ama 2011 senesine oranla yüz kat büyüyerek . 2019’ da blockchain platformlarındaki kişi sayısı bir elin parmaklarını geçmezken – 1370 kişi- 2021 yılında bu rakam 130 000 kişiye ulaştı. Mezat evleri sansasyonel NFT satışları gerçekleştirirken, 2021 Sotheby’s + Christie’s in NFT satışı 230 milyon dolara , toplam 14 milyar dolarlık ciro içinde ulaşıyor. 2021 de 17 milyar doların el değiştirdiği bu pazar bir taraftan da tamamen güvenilmez ve dalgalı. Bir yıl öncesine göre NFT cüzdanlarının %88 küçüldüğü, satıcılarının alıcıların 5 katına çıktığı arz talep dengesinin tamamen bozuk ve geleceğinin belirsiz olduğu bu pazar ve Metaverse’teki yeri Tezos standı ve konferanslarının konusunu oluşturuyor. Tezos standında ilk art NFT’nizi ücretsiz satın alabileceğiniz gibi ufak bir sergiye de bakabiliyorsunuz. Bu serginin en önemli parçası, bundan 40 yıl önce, dünyanın ilk kişisel bilgisayarlarından birinde Avusturya’lı fizikçi Herbert F. Franke tarafından yazılmış program “Mondrian 1979”. Şimdi 95 yaşında olan Franke, Tezos ile bu programı blockchain’e uygulayarak sergiliyor.
Sanat pazarı 2023 raporuna gelirsek, 2022 esasında hareketlenen pazarın yavaşlaması ve ancak %3 lük bir büyüme ile yılı kapattığını gösteriyor. Büyüme ise sadece bir avuç satıcının mülti milyon dolarlık özel satışlarında oluyor. Mezat segmenti daralırken, galeri segmenti özellikle büyük çaplı galerilerde büyümeyle devam ediyor. Pazarın medyan satış adedinin 65 parçadan 75 parçaya çıkması yüreklere biraz su serperken, 10 milyon dolar ciro üstü galeriler yılda 225 işlem, 250 000 dolar altı cirosu olan galeriler ise ancak 15 işlem gerçekleştirerek küçülme trendini devam ettiriyor. Sanat eseri sevkiyatının maliyetlerin %40’ ına ulaşması, fuar katılımlarının %20 daha pahalanmış olması karlılık durumunu daha da zorlaştırırken, sanatçıların galerileri pas geçerek direkt satışlarını arttırmaları galeriler üzerinde ayrıca bir baskı yaratıyor.
Genç sanatçılara gelince, hızları yıl sonu itibariyle kesilmiş durumda. Çağdaş sanat pazarı toplamda %26, son 20 yılda gerçekleştirilen sanatın satışı ise %17 küçülürken, daha eski üretimler, savas sonrası sanat pazarı sağlam değer olarak daha çok büyüyor.
2020 yılı seviyesinden her ne kadar çok daha yukarda olsa da NFT satışları %50 düşerek 2022 yılını 1,5 milyar dolar ile kapıyor. NFT destekli dijital sanat ise tamamen kabul görüyor ve galeri satışlarının %5 ini oluşturuyor. Ikinci pazarda alıcı ve satıcı sayısı –180 000 ve 174 000 alıcı lehine artarken , birincil pazarda hem satıcı hem alıcı sayısı azalıyor .